Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yıllık enflasyon oranını yüzde 50.51 olarak açıkladı. Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) ise yıllık enflasyonu yüzde 112.51 olarak hesapladıklarını duyurdu.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) bilgilerine nazaran 2022’de markette en yüksek fiyat artışı yıllık yüzde 314,6 ile kuru soğanda görüldü. Artış 2023’te de durmadı. Bu yılın birinci üç ayında soğana yüzde 101 artırım geldi. Fiyatlar 30 lirayı buldu.
Ekonomi gazetesinden Yıldırım, artışla ilgili olarak son beş yıldaki tarım siyasetlerine işaret etti.
Yıldırım, yazısında son beş yıldaki siyasetleri 10 unsurda şöyle özetledi:
1- FİYATLAR İTHALATLA DÜŞÜRÜLMEYE ÇALIŞILDI
Mayıs 2018’de iklim şartlarına bağlı olarak üretimin azalması, hastalık ve depodaki çürüme nedeniyle piyasaya arz edilen soğan ölçüsü azalmış ve fiyatlar artmaya başlamıştı. O periyotta markette, pazarda 1,5-2 lira olan kuru soğan 5 lirayı gördü. Dönemin ekonomi bakanı Nihat Zeybekçi fiyat artışına kızdı ve ithalat yapacaklarını açıkladı. İthalatla fiyatlar düşürülmeye çalışıldı. Bugün gelinen noktada kuru soğan fiyatı beş yıl öncesinin beş katı. Yani ithalat deva olmadı.
2- MERKEZ BANKASI’NA NAZARAN SORUMLU KURU SOĞAN
Aynı yılın temmuzunda Merkez Bankası, besin enflasyonundaki yükselmenin kıymetli nedenlerinden birinin kuru soğan fiyatı olduğunu argüman etmişti.
3- SOĞAN TÜCCARLARI TERÖRİST İLAN EDİLDİ
Artan kuru soğan fiyatına karşı Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan harekete geçti. Soğan depoları basıldı, tüccarlar terörist ilan edildi. Medyada çabucak her gün farklı bölgelerden baskın haberleri yer almaya başladı.
4- SOĞAN DEPOLANMAZSA FİYAT ARTAR
Türkiye’de soğan ekimi ve hasadı iki periyotta yapılıyor. Turfanda ve depolanabilir olmak üzere iki çeşit soğan ekimi ve hasadı olur. Uzun gün soğanı olarak isimlendirilen çeşitler temmuz-ağustos-eylül aylarında hasat edilerek depolanır. Depolanmazsa yiyecek soğan olmaz. Fiyat artar.
5- İTHALAT VERGİSİ SIFIRLANIP İTHALAT KAPISI AÇILDI
Yerel seçimler öncesinde 15 Ocak 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kuru soğanda yüzde 49,5 olan gümrük vergisi 28 Şubat 2019’a kadar sıfırlanarak ithalat kapısı açıldı.
6- İTHALAT HÜR, İHRACAT MÜSAADEYE BAĞLANDI
2018 ve 2019’daki fiyat artışı tekrarlanmasın diye bu sefer 2020 başında soğan ve patates ihracatına kısıtlama getirildi. İhracat müsaadeye bağlandı. İthalatın hür ihracatın fiili olarak durdurulması sonucu Nisan 2020’de üreticide kuru soğanın kilosu 1 liranın altına düştü. Soğanı tarladan toplama maliyeti bile fiyatın üstünde olunca büyük sorun yaşandı.
7- PANDEMİ TÜKETİMİ AZALTTI, FİYATLAR DÜŞTÜ
Pandemide restoranlar, toplu tüketim yerleri, turizm tesisleri kapanınca soğan tüketimi azaldı. Bu türlü bir dönemde Irak Tarım Bakanlığı Mart 2021’de soğan ithalatını yasakladığını duyurdu. Türkiye’nin soğan ihracatında birinci sırada olan Irak’ın bu kararı üreticiye büyük darbe vurdu.
8- TMO DEPODAKİ SOĞANLARI ALDI
Pandemi nedeniyle alınan tüketim fiyatları düşürünce, üretici tarladaki soğanı toplamak yerine eserle birlikte sürmek zorunda kaldı. 8 Nisan 2021’de bakanlığın duyurusuyla soğan ve patatesin Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) tarafından alınacağı bildirildi. Yemeklik patates ve kuru soğanlar, gereksinim sahibi tüketicilere fiyatsız dağıtıldı.
9- ÜRETİM AZALINCA FİYAT TEKRAR FIRLADI
Kuru soğan üretimi, 2022’de yüzde 6 oranındaki düşüşle 2 milyon 350 bin tona geriledi. Gerçekte üretimin daha çok azaldığı kestirim ediliyor. Pandemi sonrası tüketim de süratle arttı, depolarda da çürüme olunca arz edilen soğan ölçüsü azaldı. Fiyat süratle yükselerek 10 liranın üstüne çıktı.
10- İHRACATA BİR KISITLAMA DAHA
8 Mart 2023’te Resmi Gazete’de yayımlanan bildirimle birtakım tarım eserlerinde dönemsel olarak ihracatı düzenleme yetkisi Tarım ve Orman Bakanlığı’na verilmesini öngören bildirim iptal edilerek bu yetki Ticaret Bakanlığı’na verildi. Ticaret Bakanlığı 25 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan bildirimle kuru soğanın da olduğu altı eseri ‘ihracatı kayda bağlı mallar listesine’ aldı. Kuru soğan ihracatında bu karar nedeniyle hala bir kısıtlama var.